کتابچه ساتورکس

مقدمه

ساتورکس فرآورده غذایى مهار کننده سکته هاى ناشى از فشار و چربى خون

ساتورکس دم نوش گیاهی تهیه شده از برگ خالص گیاه Satureja Khuzestanica Jamzad بومى زاگرس ایران نوآورى در پیشگیرى و کاهش بار سکته مغزی و قلبی است. کارواکرول موجود در ساتورکس سبب بسته شدن کانال هاى کلسیمى شده که در نتیجه باعث شل شدن عروق و کاهش فشار خون در همان ساعات اولیه مصرف مى شود. به طوریکه پس از مصرف، فردى که تحت فشار خون است از فشار رهایى یافته و از خطر سکته ناشى از پارگى عروق نجات پیدا مى کند. کارواکرول به عنوان یک ترکیب فنلى در محیط معده در حضور اسید کلریدریک با اسیدهاى چرب غذایى ترکیب شده و آنها را به استر هاى غیر قابل جذب در روده تبدیل مى کند بنابراین چربى هاى غذا را از چرخه جذب خارج کرده و از طریق روده دفع مى نماید. اگر ساتورکس یا کارواکرول بین وعده هاى غذایى مصرف شود یا به عبارتى دیگر در معرض اسیدهاى چرب قرار نگیرد جذب خون مى گردد. حضور کارواکرول در خون باعث جذب و حذف رادیکال هاى آزاد و نهایتاً باعث افزایش قدرت آنتى اکسیدانى خون و حفاظت کبد، قلب و عروق مى گردد. ساتورکس باعث کاهش ذخیره قندى کبد و قند خون مى شود. چنان چه تا یک ساعت بعد از مصرف ساتورکس، مواد غذایى یا قندى مصرف نشود چربى هاى سرگردان خون از جمله ترى گلیسیرید ها شروع به سوخت و ساز کرده و نهایتا مقدارشان در خون کاهش پیدا مى کند که اصطلاحاً کاهش چربى خون گفته مى شود. این امر منجر به کاهش فشار خون و کاهش چسبندگى پلاکت ها شده که هر دو از عوامل  مهم ایجاد سکته هاى قلبى و مغزى هستند. به عبارتى مصرف روزانه ساتورکس علاوه بر کاهش لحظه اى فشار خون، موجب مهار جذب چربى ها از روده و تشدید سوخت و ساز چربى ها در خون و در نهایت کاهش بیمارى هاى وابسته به چربى خون از جمله فشار خون مى گردد. کارواکرول با اعمال اثر یونوفورى عوامل عفونت را مهار و سبب سلامت مسیر ادرارى و کاهش بروز عفونت ادراری می شود همچنین مصرف کارواکرول باعث پیشگیرى از تشکیل و افزایش و دفع سنگ هاى کلیوى نیز مى شود.

کلیرانس کلیوی کارواکرول: 70 درصد از کارواکرول جذب شده پس از اعمال اثرات ضد فشار و آنتى اکسیدانى خود طریق کلیه ها دفع مى شود.

ساتورکس

دَم‌نوش نوعی نوشیدنی است که در آن جزئی از گل، برگ، ساقه، ریشه، دانه، پوستِ میوه یا اجزای دیگر گیاهان دارویی که قابل حل در آب است، به صورت خشک یا تازه مورد استفاده قرار می‌گیرد. دم کردن یا گرفتن عصاره به وسیله ی آب متداول‌ترین و قدیمی‌ترین روش به کار بردن داروهای گیاهی است. تاریخچه ی دم‌نوش را نمی‌توان از تاریخچه ی گیاهان دارویی جدا کرد. اگرچه گیاهان دارویی منشأ طبیعی دارند و در مقایسه با داروهای شیمیایی عوارض کم‌تری ایجاد می‌کنند، اما مصرف بی‌رویه یا غیرعلمی برخی از این گیاهان می‌تواند موجب عوارض ناخواسته و حتی مسمومیت‌های شدید گردد؛ بنابراین مصرف دم‌نوش‌ها نیز همانند داروهای شیمیایی باید با آگاهی و پس از اطلاع از سازوکار عمل آن‌ها باشد. برای نمونه مصرف گل گاوزبان ایرانی به‌تنهایی در افرادی که فشار خون بالا دارند، می‌تواند به‌شدت مخاطره‌انگیز باشد. مادران باردار یا شیرده تنها پس از مشاوره با پزشک، مجاز به مصرف دم‌نوش‌ها هستند. در دم‌نوش‌های ترکیبی معمولاً چند گیاه جهت یک رسیدن یک منظور و هدف با هم ترکیب می‌شوند، برای مثال گروهی از دم‌نوش‌های ترکیبی انرژی‌زا هستند و بعضی دیگر کم‌کننده ی فشارخون و گروهی دیگر آرام‌بخش هستند که برخلاف انرژی‌زاها که ضربان قلب و انرژی را افزایش می‌دهند، به آرامش و تنش‌زدایی از بدن کمک می‌کنند. برخی از دمنوش های گیاهی علاوه بر خوشمزه بودن، خاصیت تقویت کنندگی سلامتی نیز دارند. در حقیقت ، صدها سال از انواع دمنوش های گیاهی به عنوان داروهای طبیعی برای انواع بیماری ها استفاده می شده است. در ایران در سال‌های اخیر دم‌نوش‌های گیاهی و میوه‌ای مورد استقبال و مصرف برخی خانوارها قرار گرفته‌است. این استقبال دلایل مختلفی دارد. برخی برای نفع درمانی از این دم‌نوش‌ها استفاده می‌کنند. تعدادی برای تنوع بخشیدن به نوشیدنی روزانه، آن را مصرف می‌کنند و بعضی هم به خاطر اینکه دم‌نوش را یک نوشیدنی شیک می‌دانند، برای پذیرایی از آن استفاده می‌کنند.

معرفی گیاه مرزه خوزستانی

مرزه خوزستانی  Satureja Khuzestanica Jamzad متعلق به تیره نعناعیان است. مرزه گیاهی علفی، یک ساله یا چندساله که منشاء اولیه آن نواحی مدیترانه بوده است. این گیاه در جنوب وغرب ایران، قفقاز، ترکمنستان، آناتولی و عراق نیز دیده می­شود. در ایران 12 گونه علفی یک ساله یا چندساله دارد که 8 گونه­ی آن مختص ایران است. مرزه دارای ساقه­ای منشعب با ارتفاع 10-30 سانتی­متر به رنگ سبز متمایل به خاکستری، برگ­های نرم و تقریباً بدون دمبرگ، باریک، نوک تیز، پوشیده از کرک و دارای تارهای غده­ای فراوان اسانس­دار است. رنگ ساقه آن تیره­تر از برگ است و گل آن نیز چرخه­ای با جام گل به رنگ سفید یا گلی رنگ و فندقه­های دایره ای تا بیضوی است. زمان گلدهی آن در ایران در فاصله­ی ماه­های اردیبهشت تا مرداد است. این گیاه در طب سنتى به عنوان ضد درد، ضد اسپاسم، ضد احتقان، کاهنده فشار خون، چربی خون ، قندخون ، دارای اثرات ضدالتهابی و ضد عفونت شناخته شده است(1, 2).

شکل 1 : مرزه کوهی Satureja Khuzestanica (jamzad)

 

مواد موثره دارویی مرزه خوزستانی

اسانس مرزه خوزستانى با روش تقطیر با بخار آب استخراج و مورد مطالعه قرار گرفت. ترکیب شیمیایى اسانس به وسیله­ی GC/MS بررسی و 21 ترکیب شیمیایی شناسایی شد که در جدول 1 و نمودار 2 و 3 شرح داده شده است. جز اصلی اسانس(حدود 93 درصد) که با (FT-IR) نشان داده شده(نمودار4) ماده­ای با فرمول شیمی 2- متیل 5- ایزوپروپیل فنول( کارواکرول) می­باشد که ساختمان فضایی آن را در شکل 2 مشاهده می­کنید(1).

 

نمودار 2: کروماتوگرافی گازی (GC) اسانس مرزه خوزستانی

نمودار 3: کروماتوگرافی جرمی (Mss) کارواکرول جز اصلی (بیش از 90 %) اسانس مرزه خوزستانی

نمودار 4: طیف مادون قرمز (IR) کارواکرول

شکل 2: ساختمان فضایی کارواکرول

 

جدول1: ترکیبات اصلی اسانس مرزه خوزستانی

 

جدول1: ترکیبات اصلی اسانس مرزه خوزستانی

 

اثرات ضد التهابی

کارواکرول با بلع رادیکال هاى آزاد، عوارض آنها را مهار می کند. عوامل اکسیدانت، مخصوصاً رادیکال­هاى اگزوژنیک مثل آفلاتوکسین­ها سبب تخریب سلولى در اندام هاى حساس مثل کبد، طحال، خون و سیستم عصبى می گردند. بیشترین صدمه اکسیدانت ها بر سلول هاى کبدى اعمال می­شود و باعث ناکارآمدى و متعاقباً اختلال در سیستم ایمنى همورال شده که یکى از عوارض آن، سرطان است. از عوارض دیگر اکسیدانت ها ، پراکسیده کردن لیپوپروتئین هاى سبک(LDL) و نهایتاً رسوب آن در نواحى مستعد شریان ها مخصوصاً عروق کرونر قلب است. رسوب ( LDL) پراکسیده شده در شبکه عروقى باعث ایجاد التهاب و در نهایت آتروفى شدن بافت و تنگ شدن مسیر گردش خون می­شود. در نتیجه صدمات جبران ناپذیرى به بافت عروقى وارد شده که در اصطلاح خشک شدن رگ ها یا تصلب شرائین گفته می­شود که سرانجام منجر به فشار خون، سکته ها و ایجاد عوارض جبران ناپذیر در ارگان هاى حیاتى مثل کبد، کلیه، طحال، چشم و پوست می گردد. در شکل زیر چگونگى جذب رادیکال هاى آزاد توسط کارواکرول و مهار آن ها نشان داده شده  است(3)(شکل 3).

 

شکل 3: در واکنش بالا کارواکرول، الکترون آزاد را به داخل خود کشیده و بنیان رادیکالى را با در اختیار گذاشتن هیدروژن رادیکالى خنثى نموده و در مجموع الکترون آزاد در درون حلقه فنلى به دام افتاده و اثر مخرب آن بر مسیرهاى متابولیک مهار مى شود.

 

 

مطالعات مختلف نشان داده کارواکرول بعنوان جاذب رادیکال­های آزاد باعث مهار آنزیم­های اکسیژناز مثل COX-1 و COX-2، سنتز پروستاگلاندین­هایی مانند PGE₂، PGD₂ و PGF_2α می­شود(شکل 4). بررسی ها نشان داده، اثر ضد درد و التهاب کارواکرول مشابه ایندومتاسین است(4). کارواکرول با IC50 حدود µM 8 ( حداقل غلظتی که 50 درصد اثر ضدالتهابی را اعمال می نماید) اثر ضد پروستاگلاندینی خود را اعمال می­نماید(با توجه به LD50 ، معادل mg/kg 800 ایندکس درمانی مطمئنی اعمال می­نماید).

شکل4: دیاگرام قطع مسیر COX-1 و COX-2 در روند ساخت پروستاگلاندین­ها( عوامل اصلی ایجاد درد در عضلات صاف) توسط کارواکرول با اعمال اثر آنتی اکسیدانی

 

 

 مکانیسم اثر ساتورکس(کارواکرول) به عنوان محافظ قلب و عروق

بیماری قلبی- عروقی، از شایع­ترین علل مرگ و میر در اکثر کشورهای جهان است. بیش از 30 درصد مرگ و میر در کشورهای صنعتی بر اثر بیماری­های قلبی- عروقی به وقوع می­پیوندد. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، در کشور ایران 46 درصد کل مرگ و میرهای سال 2012 مربوط به بیماری­های قلبی و عروقی بود. همچنین در مقایسه با سال­های اخیر، میانگین سنی مرگ و میر مربوط به این بیماری، کاهش چشمگیری داشته است(5). افزایش میزان مرگ و میر به دلیل پایین بودن فرهنگ عمومی در زمینه آشنایی با عوامل خطرساز بیماری­های قلبی- عروقی و عدم رعایت اصول پیشگیری از این بیماری­هاست.  سکته قلبی یکی از شایعترین و خطرناکترین بیماری های عروق کرونر در تمام جهان است. از میان 400 هزار سکته قلبى 130 هزار نفر منجر به مرگ و حدود 270 هزار نفر منجر به سکته ناقص قلبى مى شود. جالب است از مجموع 160 هزار مرگ ناشى از سکته ها 95 هزار زیر 70 سال و تاسف بارتر اینکه 35 هزار نفر آنها زیر 55 سال مى باشند که منشاء ناتوانی شخص و هزینه گزاف براي بیمار وجامعه میشود. آنچه بسیار حائز اهمیت است، سکته افراد میانسال است که پس از فلج شدن ممکن است فرد سالیان متمادي ناتوان و دچار عوارض روحی و روانی در شخص بیمار و مخصوصا همسر و بقیه اعضاي خانواده گردد، آنچه مسلم است اغلب افراد تحت تاثًیر فشارهاي روحی و استرس سکته می زنند، و این افراد اغلب نه تنها پیر نیستند بلکه نان آور خانواده هستند و مشغله کاري فرصت رسیدگی مزاجی خودشان را نمی دهد ومتأسفانه با افزایشى اندك فشار خون دچار خونریزي مغزي می شوند.

بخش مهمى از این مرگ و میر در اثر آترواسکلروزیس و مشکلات ناشى از پراکسیده شدن چربى هاى خون مى باشد. پدیده پراکسیداسیون در اثر رادیکال هاى آزاد در داخل خون رخ مى دهد. چربى هاى اکسید شده در جدار رگ ها ابتدا رسوب و سپس نفوذ کرده و با یک روند التهابى پیش رونده زیر بافت اندوتلیال رگ ها موجب آتروفى شدن محل و درنهایت باعث تنگ شدن رگ و کند شدن (اختلال) جریان خون به اندام هاى تحت تأثیر رگ مزبور مى شود (شکل 5). یادآوری می شود LDL یا کلسترول سبک بایستى ابتدا پراکسیده شده تا بتواند در جدار عروق رسوب نماید. در صورت مهار پراکسیداسیون این روند متوقف و آترواسکلروزیس اتفاق نمى افتد.

: (A رادیکال هاى آزاد سبب پراکسیداسیون چربى ها مى گردند. در LDL به دلیل نسبت بالاى چربى به پروتئین (تقریباً 20 % پروتئین و 80 % چربى) اکسیداسیون بیشتر بوده و در این روند حلالیت لیپیدهاى پراکسیده شده در خون کم و در جدار عروق رسوب و به زیر بافت آندوتلیال نفوذ مى­کنند.

: (B کلسترول پروکسیدِ به وسیله ماکروفاژها بلعیده شده و سلول هاى فومى شکل ایجاد مى شود

: (C در داخل سلول هاى فومى، LDL کریستالى ایجاد و با رسوب کریستال هاى کلسترول روى هم، پلاك چربى شکل مى گیرد.

:(D به مرور زمان پلاك بزرگتر شده تا جایى که مسیر عبور خون تنگ و نهایتاً موجب قطع جریان خون به بافت هاى مربوطه مى شود

:(E  در مسیر تنگ شده عروق ترومبوسیدها روى هم انباشته و ایجاد لخته مى نمایند.

 

 

شکل 5: دیاگرام مراحل تشکیل پلاك هاى عروقى- این روند منجر به انسداد عروق در نواحى مختلف خواهد شد:

سکته ها مخصوصاً نوع مغزي مصیبت بار است، اغلب سکته هاي مغزي منجر به افلیج یک یا چند بخش از بدن می شوند که اغلب غیر قابل برگشت بوده و ممکن است تا آخر عمر، فرد را ناکارآمد کند و طراوت زندگی مریض و اطرافیانش را دچار بحران نماید. بعلاوه سکته ها هزینه هاي سنگینی روي دست بیمار وتشکیلات حمایتی مثل وزارت بهداشت و درمان و بیمه ها می گذارد. با این اوصاف تقویت فرهنگ و رفتارهاي مراقبتی در خصوص سکته ها بسیار ضروریست، سکته مغزی دومین علت مرگ و میر در جهان است و در کشورهایی با سطح درآمد پایین و متوسط شیوع بااتری دارد و عوارض جسمانی و شناختی زیادی را به دنبال خود برای فرد ایجاد می­کند. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) بیش از 9/9% علت مرگ­ومیر که بیش از 85 درصد آن در کشورهای درحال توسعه اتفاق افتاده است ناشی از سکته مغزی بوده است و این در حالی است که بیشتر بیمارانی که زنده می­مانند، دچار ناتوانی­های جسمی و شناختی طولانی مدت می­گردند(33).

ساتورکس و سکته هاى مغزى

مهمترین علل سکته ها:

-1 فشار خون بالا که منجر به پارگی مویرگ ها می شود که به آن سکته هموراژیک (خونریزي دهنده) می گویند.

-2 تشکیل لخته خونی و انسداد رگ ها و قطع جریان خون به بافت هاى قلبى و مغزى را سکته ایسکمیک مى گویند.

-3 در افراد مسن سکته هاى ناشى از تنگ شدن عروق مغزى (آترواسکلروزیس مغزى) اتفاق مى افتد. در موارد

(ایسکمیک و هموراژیک) ساتورکس مهارکننده خوبی است. نکته قابل اهمیت اینکه اغلب این نوع سکته ها می توانند اتفاق نیفتند. به عبارتی پیشگیري از ایجاد لخته وکاهش فشارخون هردو عملی هستند.

ساتورکس با بستن کانال هاى کلسیمى سبب شل شدن عضلات صاف به ویژه عروق و در نتیجه کاهش سریع فشار خون بر اثر گشاد شدن لحظه اى رگ ها مى گردد، این امر سبب کاهش فشار داخل عروق و مانع پارگى آن مى گردد. لذا باعث جلوگیرى از سکته هاى هموراژیک مى شود(شکل 6).

ساتورکس باعث کاهش معنی دار چربی هاى خون (تري گلیسرید و کلسترول) و متعاقبا فشار خون می گردد. از طرفی منجر به کاهش چسبندگی پلاکت ها و در نهایت مهار تجمع پلاکت ها وتشکیل لخته شده و در مجموع باعث پیشگیرى از سکته هاى ایسکمیک مى شود.

 

شکل 6:  A) آترواسکلروزیس یا بسته شدن عروق بر اثر پلاکت­های ناشی از چربی خون  B) انسداد رگ بر اثر لخته خونی(سکته های ایسکمیک)    C) پارگی رگ و خونریزی موضعی(سکته هموراژیک)

 

 کبد چرب 

کبد چرب یکى از معضلات سلامت در جوامع کنونى است که در اثر مصرف غذاهاى چرب، قند و عدم تحرك مناسب و ورود رادیکال هاى آزاد موجود در شرایط محیطى و غذایى (رادیکال هاى اگزوژن) به طرز پیش رونده اى سلامت عمومى را تهدید مى نماید. اسیدهاى چرب در حضور رادیکال هاى آزاد مخصوصاً اکسیژن رادیکالى حاصل از متابولیسم اکسیژن در میتوکندرى ها، پروکسیده شده و با رسوب در نواحى مختلف بدن از جمله کبد باعث ایجاد توده هاى چربى و در شرایط پیشرفته، منجر به کبد چرب مى گردد. ادامه روند کبد چرب منجر به یک سرى بیمارى هاى التهابى و ایجاد اسکارهاى ناشى از آن مى گردد(NASH ). در ادامه نهایتاً اسکارها پیشرفت و بافت کبدى را به طور کامل فیبروزه کرده و به اصطلاح سیروز (Cirrhosis)کبدى ایجاد مى شود، که نهایتاً منجر به مرگ و یا نیاز به تعویض کبد خواهد بود (شکل 7). مصرف ساتورکس حاوى کارواکرول به عنوان یک مکمل غذایى سبب جذب رادیکال هاى مخرب مخصوصا اکسیژن رادیکالى (اندوژن) و سموم غذایى مثل آفلاتوکسین ها (اگزوژن) مى گردد. کارواکرول با جذب رادیکال هاى آزاد فرآیند اکسیداسیون را در روند تخریب کبد و سایر ارگان هاى تحت تأثیر، مهار و خودش به تیموکینون تبدیل و از طریق سیستم اداراى دفع مى شود.

شکل 7: دیاگرام مهار پروفایل کبد چرب توسط ساتورکس(حاوی کارواکرول)

 

مکانیزم اثر ساتورکس(کارواکرول) بر محافظت کبد

محققین نشان داده­اند که اسانس مرزه خوزستانی از طریق کاهش فعالیت آلکالن فسفاتاز کبدی در رت موجب تقویت کبد می­شود (6). ترکیبات فنلی موجود در گیاهان دارویی خانواده نعناع می­توانند از آثار ســمی داروها روی کبد جلوگیری و باعث کاهش آزاد شدن آنزیم­های گلوتامیک پیرویک ترانس آمیناز و آلکالن فســفاتاز به داخل خون شــوند(7, 8). مکانیسم فعالیت هیپولیپییدمی و آنتی آتروژنیک گیاهان دارویی ممکن اســت نتیجه مهار جذب لیپیدهای جیرهای در روده یا تولید آن توسط کبد و یا تحریک ترشح صفراوی کلســترول و دفع کلســترول در مدفوع باشد(9)، همچنین این موضوع می­تواند به دلیل گلیکاسیون لیپوپروتئین ها، آنزیم­ها و پروتئین­های درگیر در متابولیسم لیپید و لیپوپروتئین باشد. در مطالعات مختلفی تأثیر پودر یا اســانس گیاهان دارویی در کاهش میــزان چربی خون و کبــد طیور مورد تأیید قرار گرفته اســت Qureshi و همکاران در ســال 1983نشــان دادند عصاره الکلی سیر تازه تأثیر قابل توجهی بر کاهش ســنتز اسیدهای چرب کبد دارد. بســیاری از مواد مؤثره اســانس­ها مثل تیمول، کاواکرول، ســیترال، اوژنول، منتــول، فنچون و بتاآیوناین قادرند تا با اثر برآنزیم-3هیدروکسی-3متیل گلوتاریل کوانزیم- آ ردوکتاز، باعث کاهش ساخت کلســترول شوند(10). این آنزیم نقش کلیدی در تنظیم واکنش­های ساخت کلسترول دارد. زمانی که غلظت LDLو ترکیبات غیر اســترولی محصول عمل آنزیم فوق افزایش یابد ساخت کلسترول رت ها را کاهش می­دهد(11). در بررسی نقش ترکیبات حاصل از گیاهان دارویی بر کاهش کلسترول و محافظت بافتهای بدن در عوامل اکســیدان، مشخص شده است که برخی از ترکیبات خالص موجود در اسانس گیاهان دارویی فعالیت-3هیدروکسی-3متیل گلوتاریل کوآنزیم­آ                   ) (HMG-COA رودوکتــاز کبــدی را مهار می­کند(12). این آنزیم یک آنزیم تنظیمی کلیدی در ســنتز کلســترول می­باشــد. مکانیسم عمل ترکیبات فعال موجود در اسانس گیاهان دارویی برای کاهش لیپیدها و لیپوپروتئین ها خون از طریق دخالت در مســیر بیوسنتز کلســترول و همچنین اثر بر تولید و ترشح صفرا در کبد اعمال می­شــود. بنابراین به نظر می­رســد بین افزایش دفع کلسترول و به تبع آن صفرا و خاصیت هیپولیپیدیمیک یک گیاه دارویی ارتباط وجود دارد. نظری و همکاران در سال 2005گزارش کردند مرزه خوزستانی دم کرده موجــب تقویت عملکرد کبدی از طریق کاهــش میزان فعالیت آنزیم های کبدی در رت ها می­شود (6). مکانیسم فعالیت کاهش لیپیدهای کبد برای این گیاه ممکن است نتیجه مهار جذب لیپیدهای در روده یا تولید آن توسط کبد ویا تحریک ترشح صفرا و کلســترول و دفع کلســترول در مدفوع باشــد(13).

تاثیر ساتورکس در کاهش قندخون

کبد یک اندام پیچیده و بزرگ است که نقش اصلی آن طراحی و مدیریت متابولیسم کربوهیدرات، پروتئین و چربی است. حفظ ثبات سطح گلوکز خون توسط برداشت و ذخیره سازی گلوکز به صورت گلیکوژن، شکستن گلیکوژن در مواقع نیاز به گلوکز (گلیکوژنولیز) و تشکیل گلوکز از منابع غیرکربوهیدراتی نظیر اسیدهای آمینه (گلوکونئوژنز) از وظایف اصلی کبد به شمار می رود. کاهش میزان گلیکوژن (17) و افزایش تری گلیسیرید و کلسترول کبدی(18) از عوارض بیماری دیابت می باشد. انسولین کنترل اصلی برای جذب و تبدیل گلوکز به گلیکوژن جهت ذخیره سازی داخلی در سلول های کبدی را به انجام می رساند و در کمبود و یا مقاومت به انسولین، این ذخیره سازی کاهش می یابد و میزان ذخیره گلیکوژن کبدی نسبت به حالت نرمال کم می شود. از طرفی به دلیل فعالیت گلیکوژنولیزی در بافت کبد Endogenous Glucose Production)EGP) افراد دیابتی و تولید EGP  ذخایر گلیکوژن کبدی نیز کاهش می یابد. همچنین نشان داده شده است که در شرایط هایپرگلایسمی میزان فعالیت آنزیم ها، از جمله گلوکوکیناز که آنزیم محدودکننده سرعت در مسیر سنتز گلیکوژن است، کاهش می یابد(19, 20). تجمع چربی در کبد ممکن است مربوط به تغذیه با چربی بیش از حد در رژیم غذایی، افزایش تحویل اسیدهای چرب آزاد به کبد، اکسیداسیون نامناسب اسیدهای چرب و افزایش de Novo لیپوژنز باشد. تجمع لیپیدهای کبدی با افزایش مقاومت به انسولین کبدی و دیابت نوع 2 مرتبط است(21). همانطور که ذکر شد کارواکرول ماده اصلی موجود در گیاه مرزه می باشد، همچنین براساس مطالعه Bakir و همکاران گزارش شد که کارواکرول از کاهش منابع گلیکوژنی در آسیب کبدی تحت تأثیر پانکراتیت حاد جلوگیری به عمل می آورد(22). این موضوع به نوع دیگری هم قابل توجیه است. از آنجایی که در دیابت سلول ها قادر به برداشت گلوکز جریان خون نمی باشند، ابتدا گلیکوژنولیز و سپس گلوکونئوژنز تحریک می شود و بر همین اساس کاهش ذخیره گلیکوژنی کبد دور از انتظار نمی باشد. عصاره مرزه بر کاهش قند خون موجب بازیافت ذخیره گلیکوژنی کبد شده است؛ هرچند که این موضوع بایستی با جزئیات بیشتر مورد بررسی قرار گیرد(23, 24). بنابراین با در نظر گرفتن وجود ترکیباتی با خواص آنتی اکسیدانی بالا در عصاره گیاه مرزه، اثر آن بر کاهش سطح لیپیدهای ذخیره ای در کبد و به ویژه کلسترول دور از انتظار نمی باشد. در مطالعه انجام شده بر روی Satureja Khuzestanica نشان داده شد که روغن این گونه گیاهی، علاوه بر اثرات آنتی اکسیدانی، اثرات قابل توجهی نیز بر کاهش میزان قند خون در رت­های دیابتی نوع 1دارد(6) از سویی دیگر مطالعه Satureja hortensisکه گونه متعلق به کشور یونان می­باشد، نشان داد که این جنس از خانواده مرزه دارای خواص آنتی­اکسیدانی قابل توجه می­باشد(14). کارواکرول و فلاونوئیدها دارای خواص آنتی­دیابتیک و آنتی­اکسیدانی قابل توجه می­باشند(15). همچنین نتایج مطالعه حاضر نشان داد که در گروه دیابتی دریافت کننده عصاره گیاه مرزه، میزان قند خون به طور معناداری کمتر از گروه کنترل دیابتی می­باشد اما در مطالعه عبداللهی و همکاران در خصوص اثر آنتی­اکسیدانی، آنتی­دیابتی و آنتی­هیپرلیپیدمی روغن Satureja Khuzestanica  نتایج نشان داد که این جنس از مرزه، علاوه بر خواص آنتی اکسیدانی، موجب کاهش قابل توجه غلظت قند خون در مدل دیابتی نوع 1 می شود(6). مکانیسم اثرات Satureja Khuzestanica در مطالعه مذکور، وجود ترکیباتی با خاصیت آنتی اکسیدانی قابل توجه، نظیر فلاونوئیدها و نیز کارواکرول می باشد. در مطالعه دیگری که توسط احمدوند و همکاران بر روی Satureja Khuzestanica صورت گرفت، نشان داده شد که اینگونه از مرزه به واسطه داشتن خواص آنتی اکسیدانی قابل توجه، در کاهش قند خون نیز مؤثر است(16). مکانیسم دقیق اثر این گیاه بر کاهش قند خون مشخص نمی باشد و اثر آن بر تعدیل قند خون ممکن است ناشی از تأثیر آن بر میزان تولید انسولین و یا تقویت سیگنالینگ انسولین باشد. بنابراین قبول این فرضیه، مستلزم بررسی های بیشتر می باشد.

 

 

اثر ساتورکس بر عفونت ادراری

عفونت ادراري از شایعترین عفونت هاي باکتریایی و عامل 40-50 درصد از عفونتهاي بیمارستانی بوده و از علل
عمده مراجعات سرپایی بیماران به مراکز بهداشتی درمانی می باشد(26). این عارضه نوعی پاسخ التهابی مجاري
ادراري به تهاجم عوامل عفونی از جمله باکتري ها است. در میان همه عوامل باکتریایی عفونت ادراري در بیماران
سرپایی و بستري، اشریشیاکلی شایعترین ارگانیسم عامل عفونت بوده که با عوارض خطرناك اختلال در سیستم
ادراري، اورمی و مرگ همراه است(27, 28). علیرغم دسترسی فراوان به طیف وسیعی از آنتی بیوتیک ها، عفونت ادراري همچنان یکی از شایعترین عفونت هاي باکتریایی در جمعیت هاي انسانی به خصوص در کشورهاي در حال توسعه می باشد که به صورت تجربی درمان می گردد. 

  سویه­های اشریشیاکلى اوروپاتوژن (UPEC)  یکی از شایع­ترین باکتری­های عامل بیماری در انسان هستند(29). این سویه­ها از نظر ژنتیکی گروه ناهمگونی هستند که انواع فاکتورهای بیماری­زای مرتبط با کلونیزاسیون وبقای باکتری در مجرای ادراری را بروز می­دهند(27, 28). متابولیت­های ثانویه گیاهى منبع عظیمى از بیومولکول­ها هستند که می توانند در رژیم­های درمانى باکترى هاى مقاوم به دارو، مورد استفاده قرار گیرند. اثر سینرژیسم شیمى درمانى به همراه عوامل گیاهى، نقش مهمى در کنترل بیمارى هاى عفونى مزمن و مقاوم به دارو ایفا مى کند. مطالعات، اثرات ضد باکتریایى ترکیبات گیاهى مخصوصاً کارواکرول بر روی عوامل عفونی به ویژه UPEC را نشان داده است (30). حضور کارواکرول در کنار داروهایی مثل جنتامایسین سبب سینرژِى و افزایش اثربخشى و کاهش مصرف داروهاى شیمیایى مى­گردد(25). اثر مهاری کارواکرول بر اشریشیاکلی بررسی و تائید شده است(31). کارواکرول باعث مهار رشد کلبسیلا پنمونیه های مولد بتالاکتامازهای وسیع الطیف شده و باعث مهار رشد بیوفیلم سودوموناس آئروژینوزا که از عوامل مهم ایجاد کننده عفونت ادراری هستند می شود(32).  

کارواکرول با داشتن ماهیت دوگانه (آبگریز به دلیل داشتن حلقه بنزنى و آبدوست به دلیل داشتن گروه هیدروکسیل آزاد)، در ساختمان غشاى سیتوپلاسمى باکترى ها نفوذ کرده و به شکل یونوفور سبب ایجاد کانال در دیواره سلولى و انتقال یون هاى K+ و H+  به بیرون سلول مى گردد. این کار سبب کاهش ATP داخل سلولی، و نشت محتویات سیتوپلاسمى و نهایتاً مرگ باکترى مى گردد(شکل 8)(25).

ساتورکس به عنوان ضدعفونی کننده مجاری ادراری اثر باکتریسیدال روی باکتری ها از جمله عوامل عفونت های ادراری مخصوصاً E.coli مقاوم به آنتی بیوتیک ها مثل اریترومایسین و نالیدیکسیک اسید اعمال می نماید(شکل 9).

 

شکل8: دیاگرام مکانیسم عمل کارواکرول به شکل یونوفور در غشای سیتوپلاسمی باکتری

 

 

 

شکل 9: آنتی بیوگرام کارواکرول بر روی E.coli در مقایسه با جنتامایسین و نالیدیکسیک اسید

 

 

جدول 2: تاثیر اسانس مرزه بر باکتری های بیماری زای هوازی، بی هوازی و بی هوازی اختیاری

 

اثر اسانس مرزه بر پاتوژن­های روده­ای مسبب مسمومیت­های غذایی در انسان نیز بررسی شد(23) و نتایج آن به شرح ذیل ارائه گردید(جدول 3).

جدول 3: تاثیر اسانس مرزه بر باکتری های ایجاد کننده مسمومیت غذایی

در ادامه اثر اسانس مرزه بر عامل گلودرد چرکی بررسی شده که نتایج آن به شرح ذیل می­باشد.

جدول 4: تاثیر اسانس مرزه بر باکتری عامل گلودرد چرکی

 

شکل 10: A) ورود عوامل عفونى(E.coli) و... از مسیر ادرار به داخل کلیه ها وخون 

B) خوردن ساتورکس، ورود کارواکرول به خون، ایجاد یونوفور در دیواره سلولى، نشت اجزاء حیاتى

سیتو پلاسم باکترى، مثل H⁺ و K⁺ ونهایتاً مرگ و دفع باکترى هاى مرده از طریق ادرار.

 

 

 

دید کلی

سلول­هاي بدن بطور معمول طي متابوليسم خــود تعـدادي اكسـيدان قـوي توليـد مي­كننـد. همچنيـن مـــواد حــاصل از متابوليسم داروها، مصرف دخانيات و نيز قرارگرفتــن بدن در معرض تشعشعات یونیزه و غیریونیزه، منجر به تولید مواد اکسیدان می­گردند. اکسیدان­های مهم شامل سوپراکساید(O°^-₂ )، هیدروژن پراکساید(H₂O₂)، رادیکال پراکسیل(ROO°) و رادیکال هیدروکسیل (OH°) هستند. این رادیکال­ها با پروتئین­ها، اسیدهای نوکلئیک، لیپیدها و سایر مولکول­ها واکنش می­کنند و با تغییر ساختمان طبیعی آنها سبب ایجاد ضایعات بافتی و در نتیجه بروز آترواسکلروز، بیماری­های التهابی و سرطان می­گردند(35). ترکیبات تركيبـات شـيميايي كـه منجـر بـه توليـد اكسـيژن ســمي مي شوند(پرواكسيدان­ها)، توسط تركيباتي تجزيــه شـده و يـا اثر آنها خنثي مي­گردد(آنتي­اكسيدان ها).در يك ســلول سـالم تعادل مناسبی بین پرواکسیدان­ها و آنتی اکسیدان­ها وجود دارد. با افزايــش پرواكسـيدان ها و يـا كـاهش آنتي­اكسـيدان ها استرس اكسيداتيو اتفاق مي افتد كه در صورت طولاني شدن، آسيب جدي سلولي رخ مي­دهد(36). اغلب افراد خودشان را بین مشغله هاى روزانه زندگی گم می کنند و هیچ وقتی براي خودشان نمی گذارند و این بی توجهی ها منجر به مشکلاتی چون سکته می شوند که متأسفانه برگشت ناپذیرند! و بار این روند رو به رشد روي دوش بخش درمان و سازمان هاي بیمه گر به اشکال مختلف سنگینی می کند، لذا براي کاهش بار بیماري وکاهش عوارض اجتماعی آن و همچنین سبک کردن کار مجموعه درمان وزارت بهداشت و تقویت بهداشت سلامت قلب و عروق، عنصر پیش گیرنده سکته ها را وارد تغذیه کرده ایم تا فرد اجباراً تحت رژیم غذایی معمولی محافظت، و پیش گیري از سکته قرار گیرد. امروزه با این وضعیت پیشرونده بیماري هاي قلبی و عروقی، کار وزارت بهداشت دوچندان شده و هزینه هاي ریکاوري سنگینی می کند، پیشبرد طرح مترقی تحول سلامت را کند کرده و مشکلات خود بیماران وتأثیر براقتصاد خانواده همه و همه منجر به ضرورت پیش گیري از طریق تغذیه غنی شده به عناصر پیش گیرنده باکمک افراد خانواده مخصوصا خانم ها شده است! با آموزش ساده خانواده ها و دراختیار قرار دادن کالاي سلامت پیشگیرنده، بنظر می رسد بتوان با یک همت همگانی سن سکته ها را به بالاي 75 سال برسانیم.آنچه مسلم است سکته ها اغلب حاصل روند هاى متابولیک ناسالم مى باشد به عنوان مثال مسمومیت کبد، مسمومیت هاى خونى، مسمومیت هاى قلب و عروق با اکسیدانت ها و اکسیداسیون چربى هاى خون که منجر به آترواسکلروزیس مى شود در بلند مدت و کوتاه مدت سیستم فیزیولوژیک فرد را نارسانا کرده که به اشکال مختلف بیمارى هاى مزمن مثل سیروز کبدى و بیمارى هاى قلبى وعروقى و عوارض ناشى از آن ها مثل دیابت مى شود. نوشیدن دمنوش­های گیاهی به شدت برای افرادی که می­خواهند به طور طبیعی سلامتی خود را بهبود ببخشند، توصیه می­شود. برخلاف قهوه و چای استاندارد (سیاه، سبز و غیره)، اغلب چای های گیاهی شامل کافئین نیستند. بیشتر چای های گیاهی، انواعی از آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها، مواد معدنی و مواد مغذی دیگر را به بدن ارائه می دهند.

دم نوش گیاهی ساتورکس با استفاده از گیاه مرزه خوزستانی تهیه شده است. این محصول به 3 شکل چای ساتورکس به همراه بهترین چای دستچین شمال برای طرفداران مصرف چای تهیه شده که بتوانند در کنار مصرف چای از مزایای مرزه نیز برخوردار شوند. دم نوش مرزه کوهی ساتورکس که تنها از برگ های مرزه کشت شده در مجتمع دانش بنیان کشت و صنعت خُرّمان تهیه شده است و لذت نوشیدن یک دم نوش متفاوت را به شما می دهد. و در آخر برای بیماران دیابتی و مصرف کنندگان قندهای بی ضرر هستند دم نوش مرزه - استویا تهیه شده است که در کنار شیرین بودن باعث افزایش قندخون نشده و در حذف مصرف قند به بیماران دیابتی کمک می کند.

 

1.          Amanlou M, Dadkhah F, Salehnia A, Farsam H, Dehpour AR. An anti-inflammatory and anti-nociceptive effects of hydroalcoholic extract of Satureja khuzistanica Jamzad extract. Journal of pharmacy & pharmaceutical sciences: a publication of the Canadian Society for Pharmaceutical Sciences, Societe canadienne des sciences pharmaceutiques. 2005;8(1):102-6.

2.          Farsam H, Amanlou M, Radpour M, Salehinia A, Shafiee A. Composition of the essential oils of wild and cultivated Satureja khuzistanica Jamzad from Iran. Flavour and Fragrance Journal. 2004;19(4):308-10.

3.          Shoorei H, Khaki A, Khaki AA, Hemmati AA, Moghimian M, Shokoohi M. The ameliorative effect of carvacrol on oxidative stress and germ cell apoptosis in testicular tissue of adult diabetic rats. Biomedicine & Pharmacotherapy. 2019;111:568-78.

\4.         Jafari F, Ghavidel F, Zarshenas MM. A critical overview on the pharmacological and clinical aspects of popular Satureja species. Journal of acupuncture and meridian studies. 2016;9(3):118-27.

5.          Smeltzer SCC, Bare BG. Brunner & Suddarth's textbook of medical-surgical nursing: JB Lippincott Philadelphia; 1992.

6.          Abdollahi M, Salehnia A, Mortazavi SHR, Ebrahimi M, Shafiee A, Fouladian F, et al. Antioxidant, antidiabetic, antihyperlipidemic, reproduction stimulatory properties and safety of essential oil of Satureja Khuzestanica in rat in vivo: a toxicopharmacological study. Medical Science Monitor. 2003;9(9):BR331-BR5.

7.          Ertas ON, Guler T, Çiftçi M, DalkIlIç B, Simsek UG. The effect of an essential oil mix derived from oregano, clove and anise on broiler performance. International Journal of Poultry Science. 2005;4(11):879-84.

8.          Sklan D, Berner Y, Rabinowitch H. The effect of dietary onion and garlic on hepatic lipid concentrations and activity of antioxidative enzymes in chicks. The Journal of Nutritional Biochemistry. 1992;3(7):322-5.

9.          Fellenberg M, Speisky H. Antioxidants: their effects on broiler oxidative stress and its meat oxidative stability. World's Poultry Science Journal. 2006;62(1):53-70.

10.         Brenes A, Roura E. Essential oils in poultry nutrition: Main effects and modes of action. Animal feed science and technology. 2010;158(1-2):1-14.

11.         Botsoglou N, Grigoropoulou S, Botsoglou E, Govaris A, Papageorgiou G. The effects of dietary oregano essential oil and α-tocopheryl acetate on lipid oxidation in raw and cooked turkey during refrigerated storage. Meat science. 2003;65(3):1193-200.

12.         Amelio F. Botanicals: A phytocosmetic desk reference. CRC Press, Boca Raton, Florida. 1999;1:1-35.

13.         Case GL, He L, Mo H, Elson CE. Induction of geranyl pyrophosphate pyrophosphatase activity by cholesterol‐suppressive isoprenoids. Lipids. 1995;30(4):357-9.

14.         Moghaddam FM, Farimani MM, Salahvarzi S, Amin G. Chemical constituents of dichloromethane extract of cultivated Satureja khuzistanica. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2007;4.

15.         Bayramoglu G, Senturk H, Bayramoglu A, Uyanoglu M, Colak S, Ozmen A, et al. Carvacrol partially reverses symptoms of diabetes in STZ-induced diabetic rats. Cytotechnology. 2014;66(2):251-7.

16.         Ahmadvand H, Tavafi M, Shahsavari G, Khosrobeigi A, Bagheri S, Abdolahpour F. Hypolipidemic and antiatherogenic effects of Satureja khozestanica essential oil in alloxan-induced type 1 diabetic rats. 2013.

17.         Kruszynska Y, Home P. Liver and muscle insulin sensitivity, glycogen concentration and glycogen synthase activity in a rat model of non-insulin-dependent diabetes. Diabetologia. 1988;31(5):304-9.

18.         Jalali MT, Mohammadtaghvaei N, Larky DA. Investigating the effects of Capparis spinosa on hepatic gluconeogenesis and lipid content in streptozotocin-induced diabetic rats. Biomedicine & pharmacotherapy. 2016;84:1243-8.

19.         Jung UJ, Lee M-K, Jeong K-S, Choi M-S. The hypoglycemic effects of hesperidin and naringin are partly mediated by hepatic glucose-regulating enzymes in C57BL/KsJ-db/db mice. The Journal of nutrition. 2004;134(10):2499-503.

20.         Vats V, Yadav S, Grover J. Ethanolic extract of Ocimum sanctum leaves partially attenuates streptozotocin-induced alterations in glycogen content and carbohydrate metabolism in rats. Journal of ethnopharmacology. 2004;90(1):155-60.

21.         He J, Lee JH, Febbraio M, Xie W. The emerging roles of fatty acid translocase/CD36 and the aryl hydrocarbon receptor in fatty liver disease. Experimental Biology and Medicine. 2011;236(10):1116-21.

22.         Bakır M, Geyikoglu F, Colak S, Turkez H, Bakır TO, Hosseinigouzdagani M. The carvacrol ameliorates acute pancreatitis-induced liver injury via antioxidant response. Cytotechnology. 2016;68(4):1131-46.

23.         Garjani A, Fathiazad F, Zakheri A, Akbari NA, Azarmie Y, Fakhrjoo A, et al. The effect of total extract of Securigera securidaca L. seeds on serum lipid profiles, antioxidant status, and vascular function in hypercholesterolemic rats. Journal of ethnopharmacology. 2009;126(3):525-32.

24.         Harris CS, Beaulieu L-P, Fraser M-H, McIntyre KL, Owen PL, Martineau LC, et al. Inhibition of advanced glycation end product formation by medicinal plant extracts correlates with phenolic metabolites and antioxidant activity. Planta medica. 2011;77(02):196-204.

25.         Ultee A, Smid E. Influence of carvacrol on growth and toxin production by Bacillus cereus. International journal of food microbiology. 2001;64(3):373-8.

26.         Khodadoost M, Akya A, Ale Taha SM, Adabagher S. The frequency of antibiotic resistance and CTX-M gene in Escherichia coli isolated from urinary tract infections of out-patients in Kermanshah. The Journal of Urmia University of Medical Sciences. 2013;24(5):318-28.

27.         Akya A, Khodadoost M, Rashiditabar E. Prevalence of blaTEM gene in Escherichia coli isolated from urinary tract infections of outpatients in Kermanshah. Journal of Advances in Medical and Biomedical Research. 2013;21(88):84-94.

28.         Khalili M, MK SY, Ebadi M, Sadeh M. Correlation between urine analysis and urine culture in the diagnosis of urinary tract infection in Yazd central laboratory. Tehran University Medical Journal TUMS Publications. 2007;65(9):53-8.

29.         Tinajero-Trejo M, Rana N, Nagel C, Jesse HE, Smith TW, Wareham LK, et al. Antimicrobial activity of the manganese photoactivated carbon monoxide-releasing molecule [Mn (CO) 3 (tpa-κ3 N)]+ against a Pathogenic Escherichia coli that causes urinary infections. Antioxidants & redox signaling. 2016;24(14):765-80.

30.         Landa P, Kokoska L, Pribylova M, Vanek T, Marsik P. In vitro anti-inflammatory activity of carvacrol: Inhibitory effect on COX-2 catalyzed prostaglandin E 2 biosynthesisb. Archives of pharmacal research. 2009;32(1):75-8.

31.         Mahboubi M, Kazempour N. The antibacterial activity of Satureja khuzestanica essential oil against clinical isolates of E. Coli. Jundishapur J Nat Pharm Prod. 2016;11(2):e30034.

32.         Awad M. In Vitro ANTIBACTERIAL EFFECT OF SOME NATURAL PLANT EXTRACTS AGAINST Escherichia coli O157: H7, Escherichia coli NRRL AND Salmonella sp. AM El-Shawaf, El-zainy, ARM 2, Fatma M. El-Zamzamy 2 and Nabila.

33.         Shiber JR, Fontane E, Adewale A. Stroke registry: hemorrhagic vs ischemic strokes. The American journal of emergency medicine. 2010;28(3):331-3.

34.         Seifert HA, Offner H. The splenic response to stroke: from rodents to stroke subjects. Journal of neuroinflammation. 2018;15(1):195.

35.         Guemouri L, Artur Y, Herbeth B, Jeandel C, Cuny G, Siest G. Biological variability of superoxide dismutase, glutathione peroxidase, and catalase in blood. Clinical chemistry. 1991;37(11):1932-7.

36.        فیروزرای, محرابی, هما, احسانی, عبدالوهاب, غفاری, et al. فعالیت آنزیمهای آنتی‌اکسیداتیو کاتالاز و گلوتاتیون ردوکتاز گلبولهای قرمز خون در بیماران مبتلا به گرفتگی عروق کرونر. مجله علوم پزشکی رازی. 2002;9(28):93-9.